news dakglei

Áo vỏ cây hàng trăm năm tuổi
Ở tỉnh Kon Tum, tộc người Hà Lăng trú tại làng Đăk Ôn, xã Đăk Long, huyện Đăk Glei đang lưu giữ 12 bộ trang phục bằng vỏ cây có tuổi hàng trăm năm. Người dân nơi này đang giữ gìn các bộ trang phục này như báu vật !

Niềm tự hào của tộc người

Làng Đăk Ôn nằm ngay tại ngã ba Đông Dương -nơi tiếng gà gáy cả 3 nước cùng nghe- gần 100% đồng bào dân tộc thiểu số là tộc người Hà Lăng định cư lâu đời trên dãy Trường Sơn cao chót vót. Ở ngôi làng này, người Hà Lăng đang gìn giữ, sở hữu 12 bộ trang phục bằng vỏ cây đã có từ hàng trăm năm, trong đó có 10 bộ dành cho người trưởng thành và hai bộ cho thiếu niên, gần như còn nguyên vẹn. Ông A Xen -thôn trưởng Đăk Ôn- cho biết: "Khi tôi còn nhỏ, ông cố của tôi đã dặn dò con cháu phải cất giữ các bộ trang phục này, đây là báu vật, là tài sản quý giá của tộc người Hà Lăng. Do vậy, nhiều người từ nơi xa đến đây lân la gạ mua, đổi con trâu, con bò hết lớn, song, tôi quyết không bán; nếu đổi con trâu, đổi bò rồi tiêu dùng cũng hết, để lại số áo vỏ cây này thì con cháu còn nhìn thấy báu vật của dòng họ, của tổ tiên mình".

Ông A Xen đưa đôi bàn tay vuốt thẳng nếp áo, cẩn thận bóc gỡ phần thân của tấm áo cây được gói ghém cẩn thận, khoe: "Tấm áo này chỉ được đồng bào mình mặc, sử dụng trong các nghi lễ trọng đại của dân tộc như mừng nhà rông mới, mừng lúa mới... Trước khi dân làng đem áo ra mặc phải làm lễ tế Yàng. Nhờ có các tấm áo này mà khi tham gia lễ hội cồng chiêng tại TP. Kon Tum, huyện Kon Plông... làng mình đều giành được các giải thưởng, nhiều người đến tò mò quan sát. Ở Tây Nguyên chỉ duy nhất tộc người Hà Lăng, làng Đăk Ôn, xã Đăk Long sở hữu các tấm áo vỏ cây có tuổi hàng trăm năm. Trong một số lễ hội, một số anh em người dân tộc thiểu số ở tận mãi huyện Kon Rẫy, Đăk Tô... đến làng của mình mượn áo vỏ cây này để trình diễn nhưng dân làng nhất quyết không cho".

Kỷ vật vô giá

Già A Côi tay mân mê tấm áo vỏ cây dùng cho tuổi thiếu niên, đôi mắt buồn nhìn xa xăm, vết tích thời gian trên khuôn mặt của già dường như hằn rõ hơn, đếm vanh vách số hộ và số khẩu: "Cả làng Đăk Ôn có 100 hộ, 515 khẩu, song không còn người biết dệt tấm áo vỏ cây này. Cách đây hơn một năm, già họp cả làng vận động mọi người quyên góp 500.000 đồng, ủy quyền cho già Y Địa dệt tấm áo. Ròng rã suốt 3 tháng liền, Y Địa lặn lội vào rừng tìm kiếm nguyên liệu, dệt tấm áo vỏ cây dùng cho tuổi thiếu niên vì không có cây. Hiện nay loại cây Loong Phoong to cỡ bằng bắp chân người lớn không còn trên rừng, đi vào mãi tận rừng sâu tìm cũng không có. Loại chỉ bằng dây La Plâh cũng không có, đi mãi vào tận rừng Ơ Ngơn, ở mãi Nơ Lào phía bên Lào cũng không tìm thấy. Già Y Địa là người duy nhất biết làm tấm áo vỏ cây nhưng vừa đi theo Yàng rồi, tấm áo này mất là hết, không ai biết làm".

Ông A Xen giải thích thêm: "Khi già Y Địa còn sống, làng đã cử 5 người cơm đùm cơm nắm băng rừng, lội suối để tìm cây dệt tấm áo. Người dân đã ngủ trong rừng vài ngày nhưng khi trở về vẫn trắng tay. Nếu mất mấy bộ áo vỏ cây này thì không còn gì nữa, dân làng sẽ mất bảo vật. Mới đây, A Blăng - nguyên Chủ tịch UBND xã Đăk Long căn dặn mình: Người ta đến hỏi mua, giá đắt mấy cũng không được bán, bán là mất bản sắc của dân tộc mình, có tội với Yàng, với thần linh. Do vậy, mình quyết giữ các tấm áo vỏ cây này". Tôi hỏi "Sao có 12 tấm áo vỏ cây mà không phải là 7 hoặc 8, 9". Già A Côi vui vẻ nói: "Chỉ có 12 chiếc áo thôi. 12 chiếc áo dùng cho 12 người nam mặc đủ số người đánh dàn chiêng của dân tộc mình. Còn nữ thì mặc váy múa xoang theo nhịp điệu ngân nga trầm bổng của dàn chiêng".

Bí mật được giải mã

Để có được các tấm áo vỏ cây này, nhiều người già trong làng kể lại: Phải đi xa hàng trăm cây số, vào tận mãi rừng sâu để tìm cho được cây Loong Phoong to cỡ bằng bắp chân. Chặt cây thành từng khúc dài khoảng 1,5 đến 2 mét, dùng dao lột lấy lớp lụa giữa phần thịt thân cây và vỏ, ngâm lớp lụa dưới dòng suối khoảng 2 tháng ròng rã. Vớt nguyên liệu, dùng chày răng cưa đập nhuyễn, phơi khô nguyên liệu trong bóng râm. Sau đó, tách thành từng cọng nhỏ, se thành sợi dệt tấm áo.

Tìm cây Loong Phoong đã khó, tìm chỉ La Plâh lại càng khó hơn. Vì chỉ có dây La Plâh mới đan thành tấm áo, loại dây này trơn, chắc. Khi tìm thấy dây La Plâh, dân làng chẻ nhỏ cho vào ống nứa đun sôi liên tục vài tiếng đồng hồ trên bếp lửa nhà sàn, đun càng lâu thì sợi chỉ càng bền chắc. Sợi chỉ bằng dây La Plâh xỏ xuyên qua từng sợi, từng sợi Loong Phoong.

Già A Côi giải thích: "Trước đây dân làng nghèo lắm, không đủ áo để mặc. Ai có được tấm áo, tấm đắp bằng vỏ cây là thuộc hạng người giàu có của làng. Muốn sở hữu được một tấm đắp thì người ta phải đổi con heo 1 thước và 1 nắm, cùng nhiều vật dụng khác. Ai muốn sở hữu một tấm áo thì phải đổi 30 ly vàng. Mình nghe ông nội kể lại, trước đây có sự tranh giành đất đai giữa làng này, làng khác, giữa bộ tộc này với bộ tộc khác, nhờ các tấm áo vỏ cây này mà dân làng mình luôn giành phần thắng. Khi mặc tấm áo này vào, gươm khó chặt đứt, tên bắn khó xuyên".

Mỗi tấm áo vỏ cây nặng khoảng 2 kg, dân làng không dùng khuy cài áo mà dùng sợi dây để choàng, quấn chặt thân người. Người Hà Lăng ở làng Đăk Ôn, xã Đăk Long, huyện Đăk Glei còn sử dụng tấm áo vỏ cây với nhiều công dụng khác nhau như tấm đắp, mặc ấm, làm chiếu trải giường. Và không thể thiếu khi dàn chiêng Đăk Ôn tham gia các lễ hội lớn trong năm.

Minh Toàn